Elektrolity – czym są i jakie funkcje pełnią?

Elektrolity biorą udział w wielu istotnych procesach w ludzkim ciele.

Odgrywają rolę w przewodzeniu impulsów nerwowych, funkcjonowaniu mięśni, utrzymywaniu nawodnienia i regulowaniu poziomu pH organizmu. Aby więc organizm funkcjonował tak, jak powinien, niezbędne jest dostarczenie mu codziennie odpowiedniej ilości elektrolitów.

Przyjrzyjmy się elektrolitom, ich funkcjom, ryzyku braku równowagi elektrolitowej oraz możliwym źródłom ich pozyskania.
„Elektrolit” to ogólny termin określający cząstki, które niosą dodatni lub ujemny ładunek elektryczny. W żywieniu termin ten odnosi się do niezbędnych minerałów znajdujących się we krwi, pocie i moczu. 

Kiedy te minerały rozpuszczają się w płynie, tworzą elektrolity — jony dodatnie lub ujemne wykorzystywane w procesach metabolicznych. Elektrolity znajdujące się w organizmie to jony soli: sód, potas, wapń i magnez, oprócz tego ważne są również jony chlorkowe oraz fosforanowe. Ponieważ są naładowane dodatnio lub ujemnie, odpowiadają za gospodarkę wodną organizmu przyciągając cząsteczki wody, która jest po nim rozprowadzana. Jednocześnie umożliwiają przewodzenie impulsów nerwowych koniecznych do funkcjonowania mózgu i całego układu nerwowego. Niezbędne są mięśniom, w tym sercu, bo wpływają na ich funkcjonowanie (skurcze i rozkurcze).

Mózg, do komunikacji z komórkami w całym ciele wykorzystuje sygnały elektryczne wysyłane przez komórki nerwowe. Sygnały te nazywane są impulsami nerwowymi i są generowane przez zmiany ładunku elektrycznego błony komórki nerwowej. Zmiany zachodzą w wyniku przemieszczania się elektrolitu sodowego przez błonę komórki nerwowej. Proces ten rozpoczyna reakcję łańcuchową, przesuwając więcej jonów sodu (i zmianę ładunku) wzdłuż aksonu komórki nerwowej.

Wapń elektrolitowy jest potrzebny do wywołania skurczu mięśni. W procesie kurczenia i rozkurczania włókien mięśniowych uczestniczy również magnez, odpowiadający za rozluźnienie mięśni po skurczu.

Woda musi być utrzymywana w odpowiednich, zbalansowanych ilościach zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz każdej komórki znajdującej się w ludzkim ciele. Elektrolity, zwłaszcza sód, pomagają utrzymać równowagę płynów poprzez osmozę. Osmoza to proces, w którym woda przepływa przez ścianę błony komórkowej z roztworu rozcieńczonego (więcej wody i mniej elektrolitów) w kierunku roztworu bardziej stężonego (mniej wody i więcej elektrolitów). Zapobiega to pękaniu komórek z powodu nadmiernego wypełnienienia płynem lub wysychaniu z powodu ich odwodnienia.

Aby pozostawać w zdrowiu, ludzkie ciało musi również regulować swoje wewnętrzne pH. pH to miara kwasowości lub zasadowości roztworu. W ciele poziom ten regulowany jest przez bufory chemiczne lub słabe kwasy i zasady, które pomagają zminimalizować zmiany w środowisku wewnętrznym. Na przykład, krew jest regulowana tak, aby utrzymywała pH pomiędzy 7,35 a 7,45. Jeśli poziom pH nie pozostaje w tych granicach, ciało nie może prawidłowo funkcjonować. Właściwa równowaga elektrolitów ma fundamentalne znaczenie dla utrzymania poziomu pH krwi.

Jak widać, brak równowagi elektrolitowej jest szkodliwy dla zdrowia a w rzadkich przypadkach może być nawet śmiertelny. 

Zaburzenia tej równowagi często występują z powodu odwodnienia spowodowanego nadmiernym ciepłem, wymiotami lub biegunką. Dlatego tak istotne jest uzupełnianie utraconych płynów. Łagodne zaburzenia elektrolitowe nie powodują wystąpienia żadnych objawów i z łatwością mogą zostać przeoczone. Poważniejsze lub zaniedbane łagodne zaburzenia objawiają się poczuciem zmęczenia, szybkim bądź nieregularnym biciem serca, drętwieniem i mrowieniem kończyn, dezorientacją w przestrzeni, osłabieniem i niekontrolowanymi skurczami mięśni oraz bólami głowy.

Najlepszym sposobem na osiągnięcie i utrzymanie równowago elektrolitowej jest zdrowa, zbilansowana dieta. Głównym źródłem elektrolitów w pożywieniu są owoce i warzywa. W codziennej diecie powszechnym źródłem sodu i chlorku jest sól kuchenna.

Pozostałe elektrolity mogą być dostarczane w poniższych produktach:

  • Sód: Żywność marynowana, ser i sól kuchenna
  • Chlorek: Sól kuchenna
  • Potas: Owoce i warzywa, takie jak banany, awokado i słodkie ziemniaki
  • Magnez: Nasiona i orzechy
  • Wapń: Produkty mleczne, wzbogacone alternatywy mleczne i zielone warzywa liściaste

 

Zbilansowana dieta powinna w normalnych warunkach zapewnić organizmowi wszystkie elektrolity niezbędne dla zachowania prawidłowej gospodarki. Niemniej jednak, w niektórych warunkach, gdy utrata elektrolitów poprzez podwyższone pocenie lub chorobę jest większa od przeciętnej, suplementacja płynem nawadniającym zawierającym elektrolity może być wskazana. Dostarczanie dodatkowej porcji elektrolitów jest również ważne dla uniknięcia skutków stresu termicznego. Osoby pracujące w podwyższonej temperaturze, nie oddychających uniformach lub kombinezonach są szczególnie narażone na jego efekty. Zwykle organizm samodzielnie zarządza ciepłem, uwalniając je przez skórę i pocąc się. Jednak ten system chłodzenia może zacząć zawodzić w niektórych warunkach, powodując wzrost temperatury ciała do niebezpiecznie wysokiego poziomu. Kluczem do zapobiegania chorobom związanym ze stresem termicznym jest ograniczenie czasu przebywania w wysokich temperaturach. Jednak przyjmowanie dużej ilości płynów i elektrolitów jest również niezwykle ważne, aby pomóc organizmowi zachować odpowiednią temperaturę. W gorącym otoczeniu zaleca się spożywanie wody i napojów zawierających elektrolity zamiast innych napojów, zwłaszcza zawierających kofeinę, gazowanych, kawy i herbaty, które mogą pogorszyć odwodnienie, podobnie jak alkohol.